Ehrenfriedhof Jammertal „Ausländerfriedhof“

Opis cmentarza

Cmentarz dla obcokrajowców Jammertal w Salzgitter został utworzony przez Koncern Reichswerke Hermann Göring gdy dalsze pochówki na cmentarzu Waldfriedhof zaczęły zagrażać skażeniem wód gruntowych i gdy ze względu na liczbę ofiar zabrakło tam miejsca. Wczesnym latem 1943 r. rozpoczęto budowę centralnego „cmentarza dla cudzoziemców” a koncern nadała mu starą nazwę Jammertal (Dolina łez).

W Jammertal pochowano w pojedynczych i masowych grobach ponad 4000 ofiar wojny ponad 15 narodowości. Są to jeńcy wojenni, robotnicy przymusowi, więźniowie obozów koncentracyjnych, wśród nich 945 to Polacy i obywatele polscy różnych narodowości i wyznań. Co najmniej 316 to więźniowie obozów koncentracyjnych głównie KL Neuengamme (ustalenia z 2023 r.).

W większości byli zatrudnieni w hucie żelaza należącej do koncernu Reichswerke Hermann Göring. Spółka z siedzibą w Berlinie została założona 15 lipca 1937 r. W ramach czteroletniego planu przygotowań do wojny rząd narodowosocjalistycznej Rzeszy podjął decyzję o budowie w rejonie Salzgitter huty z 32 wielkimi piecami. W tych okolicach znajdowały się bowiem złoża niskoprocentowych rud żelaza a Trzecia Rzesza za wszelką cenę próbowała uniezależnić się od surowców importowanych. Koncern Reichswerke Hermann Göring była to spółka z 90 procentowym udziałem państwa. W 1941 r. główna siedziba została przeniesiona z Berlina do Salzgitter. W okresie II wojny koncern na masową skalę wykorzystywał więźniów obozów koncentracyjnych i więzień, robotników przymusowych do ciężkiej niewolniczej pracy. Nieludzkie warunki życia i pracy, terror, brak dostatecznego wyżywienia i całkowity brak opieki medycznej powodowały ogromną śmiertelność wśród pracowników zakładu.

Położenie poszczególnych mogił odnotowywano w kartotece, dzięki czemu do dzisiaj można zlokalizować dokładne miejsce pochówku.

We wrześniu 1946 r. w centralnej części cmentarza alianci wytyczyli ścieżki wznieśli pięciometrowy obelisk z czerwonego granitu. Odsłonięto go podczas uroczystości pierwszej rocznicy wybuchu drugiej wojny światowej. Na czterech płaszczyznach cokołu znajduje się tekst w językach polskim, rosyjskim, serbskim, angielskim i niemieckim, każdy indywidualnie zaproponowany przez przedstawicieli tych państw. Na środkowej części umieszczono tablicę z wykutym orłem w koronie, na cokole tekst w języku polskim: „OFIAROM PRZEMOCY RODACY

KRÓL ŚWIATA WZBUDZI NAS, KTÓRZY ZA JEGO SPRAWĄ UMIERAMY. NA WIECZNEGO ZMARTWYCHWSTANIE”.(2 Mch 7, 9)

Na prawo od centralnie ustawionego obelisku znajduje się drugi, wykonany z czarnego granitu, upamiętniający polskie ofiary wojny. Nie ma niestety żadnych informacji o inicjatorach i czasie jego powstania. Pomnik powstał przypuszczalnie pomiędzy 1948 a 1950 r. z inicjatywy polskich oficerów łącznikowych przy Armii Brytyjskiej lub Polaków zatrudnionych w United Nations Relief and Rehabilitation Administration (UNRRA), którzy z urzędu opiekowali się i utrzymywali stały kontakt z rodakami pozostałymi jeszcze na terenie Salzgitter w obozach Displaced Persons (DPs). Na obelisku znajduje się krzyż, poniżej orzeł w koronie i data 1939–1945. Na środkowej części tekst w języku polskim:

”TUŁACZOM… ZA UMIŁOWANIE WIARY I KRAJU RODZINNEGO

OFIAROM PRZEMOCY SPOCZYWAJĄCYM NA WROGIEJ NIEWDZIĘCZNEJ ZIEMI, W HOŁDZIE RODACY!”

Mniej więcej w tym samym czasie na tyłach cmentarz postawiono pomnik poświęcony ofiarom sowieckim, następnie w 1948 r. ofiarom żydowskim. Rok później były więzień obozu koncentracyjnego Abbot Carlotti poświęcił krzyż upamiętniający więźniów francuskich, którzy zginęli w Salzgitter.

W latach pięćdziesiątych cmentarz zreorganizowano - dokonano ponownych pochówków: z jednej strony część ofiar ekshumowano i przeniesiono do krajów pochodzenia (dotyczyło to głównie ofiar z Europy Zachodniej) lub na centralne cmentarze Ehrenfeld w Hanowerze i Hamburgu, z drugiej strony do Jammertal przeniesiono groby cudzoziemskich ofiar wojny z rejonu Salzgitter. W latach siedemdziesiątych cmentarz został przebudowany, a przy wejściu ustawiono pięć kamieni pamiątkowych z nazwami krajów, z których pochodzili zmarli. Indywidualne nagrobki usunięto i zastąpiono 1235 znormalizowanymi tablicami nagrobnymi. Nie wszystkie ofiary posiadają imienne upamiętnienie, jednak każdy grób można zlokalizować dzięki szczegółowej mapce i listom nazwisk umieszczonym na metalowych pulpitach ustawionych w 2011 r. przy wejściu na cmentarz.

Obecnie przy wejściu na teren cmentarny znajduje się tablica z napisem:

Cmentarz Jammertal

Ofiarom wojny

i despotyzmu

1939–1945

Pomiędzy pierwszymi rzędami grobów na pięciu kamiennych płytach widnieje następująca inskrypcja:

Na cmentarzu tym spoczywa 2970 ofiar wojny i despotyzmu lat 1939–1945

Belgia, Bułgaria, Czechosłowacja, Niemcy, Francja, Grecja, Włochy, Jugosławia, Holandia, Austria, Polska, Rumunia, Hiszpania, Węgry, Związek Sowiecki.

Do powyższego tekstu dołączono uporządkowaną alfabetycznie listę imienną polskich ofiar wojny z terenu Salzgitter, które pochowano na cmentarzu wojennym Jammertal. Lista zawiera kilkaset nazwisk robotników przymusowych i jeńców wojennych z kilkunastu obozów pracy przymusowej, obozu wychowawczego nr 21 w Salzgitter-Hallendorf i trzech filii obozu koncentracyjnego Neuengamme. Obok nazwiska i imienia pochowanego zawarto następujące dane: datę i miejsce urodzenia, datę i miejsce śmierci, numer aktu zgonu i nazwę odpowiedniego urzędu stanu cywilnego, adres bliskich, przyczynę śmierci oraz dokładne miejscu pochówku. Listę sporządzono na podstawie materiałów udostępnionych przez Arbeitskreis Stadtgeschichte e.V. i urząd miasta Salzgitter.

Kwatery

Kwatera ofiar wojny

Dane adresowe