KZ-Gedenkstätte Neuengamme

Opis cmentarza

Miejsce Pamięci KL Neuengamme
KL Neuengamme powstał w grudniu 1938 r., po tym jak SS przeniosła stuosobowe komando zewnętrzne z KL Sachsenhausen do pustej cegielni w hamburskiej dzielnicy Neuengamme. W pierwszym okresie obóz funkcjonował jako obóz pracy podległy KL Sachsenhausen, lecz już wczesnym latem 1940 r. stał się obozem niezależnym.
Praca w obozie polegała na produkcji cegieł i dachówek. W tym celu więźniowie zostali zmuszeni do wykopania kanału ułatwiającego transport materiałów. Szybko wokół obozu rozrosły się podobozy i komanda zewnętrzne, których liczba zbliżyła się do stu. Począwszy od 1942 r., na niewolniczej pracy więźniów opierała się część produkcji zbrojeniowej.
Na terenie Neuengamme przeprowadzono pierwsze doświadczenia z gazem Cyklon B, który później był używany do masowej eksterminacji Żydów. W obozie dr SS Kurt Heissmeyer prowadził badania medyczne nad chorobami zakaźnymi m.in. na żydowskich dzieciach poniżej dwunastego roku życia. Dzieci te wymordowano na kilka dni przed końcem wojny i wyzwoleniem obozu.
Wiosną 1945 r. część obozu została przekazana do dyspozycji Szwedzkiego Czerwonego Krzyża. W ramach akcji humanitarnej „białe autobusy” gromadzono tam więźniów, których uwolnienie udało się wynegocjować przed ich dalszym transportem do Szwecji.
18 kwietnia 1945 r. rozpoczęto ewakuację obozu wyprowadzając więźniów na „marsze śmierci”, podczas których wiele tysięcy więźniów zginęło. Więźniów zamknięto również na statkach SS Cap Arcona (ok. 4.500), SS Thiebleck (ok. 2.800) i SS Athen (ok. 2.000), które wyprowadzono na redę portu hamburskiego w Zatoce Lubeckiej. Statki zostały dostrzeżone przez samoloty Royal Air Force i zatopione wraz z ok. 8.300 więźniami. Z Cap Arcony ocalało około 350, z Thieblecka ok. 50 a z Athen wszyscy. 4 maja 1945 r. pusty obóz został wyzwolony przez wojska brytyjskie.
W obozie Neuengamme i jego 85 filiach więzionych było łącznie ponad 100 tysięcy ludzi, w tym 17 tysięcy więźniów z Polski. Wśród więźniów byli obywatele wielu krajów: sowieccy jeńcy wojenni (34.350), Francuzi (11.500), Niemcy (9.200), Duńczycy (6.950), Belgowie (4.800). Około 55 000 więźniów poniosło śmierć. Ofiary grzebano na hamburskim cmentarzu Ohlsdorf, palono w krematoriom obozowym, początkowo z 2 piecami z biegiem czasu rozbudowanym do 4. W okresie największej śmiertelności używano również krematorium na cmentarzu Ohlsdorf. Częściowo prochy ofiar obozu używane były jako nawóz w znajdującym się na terenie obozu ogrodnictwie lub wrzucane do istniejącego i wybudowanego ceną setek ofiar kanału łączącego cegielnię z rzeką Elbą.
Po wojnie obóz, którego większość budynków pozostała nienaruszona służył za miejsce internowania członków NSDAP i SS, miastu zwrócono go w 1948 r. Na terenie obozu powstał ośrodek wychowawczy i poprawczak, a w latach 60. więzienie.
Pierwsze upamiętnienie powstało w 1953 z inicjatywy b. więźniów z Francji, po nim kolejne, wśród nich „Pomnik Polaków deportowanych z Powstania Warszawskiego”, którego uroczyste odsłonięcie nastąpiło 1 września 1999 r. Na podeście pomnika-rzeźby umieszczono 2 jednakowej treści teksty, w języku polskim i niemieckim. Na zdjęciu środkowym tekst w języku polskim: Pokój dany jest na ziemi tym, którzy miłość mają i ofiarę. Pamięci ponad 6000 Polek i Polaków, którzy podczas Powstania Warszawskiego i po jego stłumieniu zostali deportowani do obozu koncentracyjnego Neuengamme i podobozów oraz w hołdzie wszystkim ofiarom. Polonia Hamburg 1.9.1999
Dopiero jednak wyprowadzenie więzienia, które nastąpiło w 2003 r., pozwoliło rozpocząć prace nad całkowitą aranżacją miejsca pamięci. Wykopaliska przeprowadzone w 2005 r., odsłoniły fundamenty placu apelowego. Jest to jedyna część miejsca pamięci, która została poddana rekonstrukcji. Umieszczony w olbrzymich drucianych koszach gruz po zburzonych budynkach więzienia, które odzwierciedlają położenie byłych budynków obozu koncentracyjnego, został włączony w topografię miejsca pamięci. Dwa murowane bloki zostały zaadoptowane na muzeum i centrum edukacji.
Symboliczne miejsce pamięci i cmentarz znajduje się przy drodze prowadzącej do muzeum na terenie dawnego ogrodnictwa, gdzie rozsypywano prochy ofiar.
Miejsce Pamięci byłego obozu koncentracyjnego Neuengamme, które posiada trzy dalsze oddziały w Hamburgu Fühlsbüttel, Bullenhuser Damm oraz Poppenbüttel, jest miejską instytucją kultury podległą Urzędowi ds. Kultury Wolnego Miasta Hamburga.

Dane adresowe